Płyta "Hans Gál - Works for Viola and Piano" Magdaleny Tchórzewskiej (altówka) i Katarzyny Wasiak (fortepian), zawiera jedyne zachowane utwory na altówkę i fortepian H.Gála - austriackiego kompozytora przełomu XIX i XX wieku, spadkobiercy spuścizny klasyków wiedeńskich i J.Brahmsa, miłośnika melodyki F.Schuberta, a także polifonii J.S.Bacha, nawiązującego w swoim stylu do złożonej harmoniki modernizmu początku XX wieku. Utwory prezentowane na płycie, skomponowane w czasie pobytu kompozytora na emigracji w Anglii, w latach 40-tych XX wieku, ukazują jego uznanie dla zbliżonego do ludzkiego głosu instrumentu: altówki, przy akompaniamencie (potraktowanego równorzędnie) dialogującego z nią fortepianu. Twórczość kompozytora, która od 1933 roku należała do kategorii entartet (zdegenerowanej) dopiero od kilkunastu lat odradza się na nowo. Płyta ta jest owocem wieloletniej współpracy obu artystek, których głównym celem działalności artystycznej jest odkrywanie i rozpowszechnianie muzyki kompozytorów zapomnianych.
 |
| fot.F.Jerke/RecArt |
Hans Gál urodził się w Brunn am Gebirge pod Wiedniem w 1890 r. jako syn węgierskiego lekarza żydowskiego pochodzenia. Wcześnie zauważono jego talent muzyczny, pobierał lekcje gry na fortepianie u jednego z czołowych wiedeńskich pedagogów, Richarda Roberta. Obok pracy pedagogicznej w Nowym Konserwatorium studiował muzykologię u Guido Adlera na Uniwersytecie Wiedeńskim oraz kompozycję u Euzebiusza Mandyczewskiego, który należał do kręgu przyjaciół Brahmsa. Już jako młody kompozytor w 1915 r. otrzymał Austriacką Nagrodę Państwową w dziedzinie kompozycji.
Pierwsza wojna światowa, która zrujnowała Austrię politycznie i gospodarczo, była jednocześnie decydującym przełomem w jego karierze. Gál został powołany do służby wojskowej, ale nadal komponował. W tym trudnym okresie powstał I Kwartet smyczkowy i jego pierwsza opera komiczna „Der Arzt der Sobeide”. Po wojnie, w 1923 roku, premiera jego drugiej opery „Die heilige Ente”, pod batutą Georga Szella, odniosła sukces i została wystawiona w około dwudziestu teatrach operowych. Po osiągnięciu międzynarodowych sukcesów Gál został mianowany w 1929 roku dyrektorem Konserwatorium w Moguncji. Następne lata należały do najszczęśliwszych i z pewnością najbardziej aktywnych w jego życiu. Jednak okupacja hitlerowska, w marcu 1933 roku, wpłynęła na natychmiastowe zwolnienie go ze stanowiska oraz zakaz publikacji i wykonywania utworów w Niemczech. Powrócił do Wiednia, gdzie utrzymywał się z prywatnego nauczania oraz okazjonalnej pracy dyrygenckiej i edytorskiej. W marcu 1938 roku, po aneksji Austrii przez Hitlera, Gál wraz z rodziną uciekł do Anglii z zamiarem wyemigrowania do Ameryki.
Początkowo obrano za cel przeprowadzki Londyn, ale rodzina nie mogła uzyskać pozwolenia na pracę. Sir Donald Tovey, profesor muzyki na Uniwersytecie w Edynburgu, zdołał uzyskać wizę, dzięki której Gál mógł przez sześć miesięcy pracować tymczasowo przy katalogowaniu zbiorów Reid Music Library. Wkrótce po wybuchu II wojny światowej rodzina przeniosła się do Edynburga, który miał stać się stałym miejscem zamieszkania Gála. Następny rok 1940 był dla niego kolejnym wielkim punktem zwrotnym. W ramach obranego kursu władz i wystosowania środków zapobiegawczych przeciwko „wrogim cudzoziemcom”, Gál został aresztowany i internowany w kolejnych obozach: w Donaldson's Hospital w Edynburgu, w Huyton koło Liverpoolu i ostatecznie na Wyspie Man. W tym bardzo niepewnym okresie napisał pamiętnik, który został pośmiertnie opublikowany*. Wiernie ukazuje on warunki panujące w obozie internowania. W 1945 roku, po zakończeniu wojny, Gál otrzymał długo oczekiwaną posadę wykładowcy na Uniwersytecie w Edynburgu. Był jedną z kluczowych postaci, które przyczyniły się do powstania Międzynarodowego Festiwalu w Edynburgu i pozostał w tym mieście do końca życia.
Po II wojnie światowej w muzyce współczesnej nastąpiła radykalna zmiana i choć Gál napisał jeszcze kilka dużych dzieł, utworów solowych i kameralnych, już nigdy nie odzyskał swojej dawnej pozycji. Stał się bardziej rozpoznawalny nie jako kompozytor, lecz jako uczony i nauczyciel - napisał książki o Brahmsie, Schubercie, Schumannie, Wagnerze i Verdim. Pozostawił jednak po sobie spuściznę w postaci około 140 opublikowanych utworów. Choć większość z nich skomponował w Wielkiej Brytanii, jego tożsamość kulturowa pozostała w tradycji austriacko-niemieckiej. Styl kompozytora czerpie z wielu różnych nurtów tej tradycji: jasności, dowcipu i formalnego mistrzostwa XVIII-wiecznych wiedeńskich kompozytorów klasycznych. Schubertowskie umiłowanie melodii, romantyczna intensywność połączona z emocjonalną powściągliwością, polifoniczna faktura, a także harmoniczna złożoność i zaawansowana tonalność modernizmu początku XX wieku.
W ciągu swojego życia otrzymał wiele wyróżnień, m.in. doktoraty uniwersytetów w Edynburgu, Wiedniu i Moguncji, najwyższe odznaczenie państwowe z rodzinnej Austrii, a także odznaczenie Litteris et Artibus za zasługi dla sztuki oraz Order Imperium Brytyjskiego od samej królowej Elżbiety. Mimo tak znaczących nagród Gálowi nigdy nie udało się odzyskać popularności, jaką cieszył się przed 1933 rokiem. Zmarł w październiku 1987 roku, w wieku dziewięćdziesięciu siedmiu lat, a większość jego dzieł była nieznana i rzadko wykonywana. Jednak w związku z niedawnym odrodzeniem się świadomości o muzyce zakazanej przez nazistów jako entartet, w ostatnich latach pojawiły się oznaki rosnącego zainteresowania jego twórczością, co zaowocowało licznymi wykonaniami, nagraniami i publikacjami. Mimo to, duży dorobek Gála wciąż czeka na uwagę i uznanie na jakie z pewnością zasługuje.
tekst wydawcy
Album ukaże się 1 lipca nakładem wytwórni RecArt.
________________________________________________________
Magdalena Tchórzewska - Katarzyna Wasiak
Hans Gal - Works for Viola and Piano
CD 2022, RecArt 0045
program:
Sonata for Viola and Piano Op.101:
1. I. Adagio
2. II. Quasi menuetto
3. III. Allegro risoluto e vivace
4. Impromptu for Viola and Piano
Suite for Viola and Piano Op.102a:
5. I. Cantabile
6. II. Furioso
7. III. Con grazia
8. IV. Burla
wykonawcy:
Magdalena Tchórzewska - altówka
Katarzyna Wasiak - fortepian
________________________________________________________